Stap voor stap naar stevig leiderschap: leiding geven in een complexe dynamiek
Dick Both, Alex de Bruijn, Rens Rottier en Bram ter Harmsel presenteren in hun boek 'Stap voor stap naar stevig leiderschap' twaalf stapstenen als praktische handreikingen voor stevig(er) leiderschap. Maar gaat zo'n gebruiksaanwijzing mee in een cultuur van doeners? Of vraagt schoolleiderschap eigenlijk eerst iets anders voordat je kunt gaan 'doen'? Onze collega Judith Amels ging met de auteurs in gesprek over hun visie op ‘doen’, wat daaraan voorafgaat en wat volgt.
Zijn we als onderwijsmensen niet te snel doeners? Moet er niet eerst iets anders gebeuren voordat je als schoolleider gaat ‘doen’?
"Dat het in het onderwijs soms heel doenerig kan zijn, ervaren wij als leiderschappen organisatieadviseurs ook. Dat brengt de nodige valkuilen met zich mee, maar biedt vooral ook kansen. Wij zien ‘doen’ als gericht actie ondernemen. Bij alles wat je doet, ga je als schoolleider na wat je kunt doen en wat goed is om te doen in het realiseren van de gezamenlijke ambitie. Zo is doen verre van oppervlakkig."
"Met ons boek willen we leidinggevenden en aanmoedigen om actie te ondernemen. Als je niet tot concrete actie komt en het blijft bij beschouwen of analyseren, dan wordt het heel lastig om tot een goede reflectie te komen die leidt tot verdieping. Je komt dus niet zomaar tot actie. Daar gaat iets aan vooraf. We zouden ons boek daarom meer dan alleen een praktijkverhaal willen noemen. Er zit een idee achter. De praktijk is gestoeld op theorie die door ons of door anderen gemaakt is."
Stapstenen in mul zand
"Wij zien dat de context waarbinnen schoolleiders momenteel opereren, niet direct helpt om conceptueel gedreven bezig te zijn met leiderschap. Vaak is het de waan van de dag die bepaalt, het on-going concern bezig zijn om maar te zorgen dat de school blijft draaien. Voor ons des te meer reden om stevig leiderschap vanuit Rijnlandse principes dichter bij schoolleiders te brengen."
"Maar hoe doe je dat als schoolleider in een weerbarstige praktijk, in mul zand? In mul zand is het moeizaam lopen. Voor sommige leidinggevenden kan dit zelfs drijfzand worden. Wij willen met die metafoor een realistisch beeld scheppen. We willen naast schoolleiders gaan staan en erkennen dat ze leidinggeven in een complexe dynamiek."
Actie ondernemen of vertragen, reflecteren en bezinnen?
"Onze basis is de leercyclus Actie – Reflectie – Verdieping - Verankering. Wij waarderen actie als positief, omdat je anders niet verder komt. Maar als je altijd doet wat je deed, dan krijg je wat je had. Dan kom je niet tot de nodige reflectie en tot de gewenste verandering. In onze stapstenen gaat het niet alleen over ‘doen’ maar ook altijd over vertragen en reflecteren."
"We eindigen de stapstenen iedere keer met 'Aan de slag'. Als schoolleider doe je dat binnen jouw cirkel van invloed. Je kijkt wat je kunt doen en je zet een stap, je onderneemt actie. Maar we reflecteren er ook op. Wat is nu het belang van deze stap, wat merkt de omgeving van mijn gedrag en wat vraagt deze stap van mij als leidinggevende? De verschillende reflectieniveaus spelen een rol bij elke stapsteen. Reflecteren vraagt om vertragen en bezinnen."
Moed als thema
"Om tot gerichte actie te komen, is moed nodig. Dat is een soort voorwaarde om de collectieve ambitie vol passie na te streven, en dus geen concessies te doen aan wat die ambitie niet versterkt. Moed is een heel confronterend thema, want waar haal ik mijn moed vandaan? Durf ik moedig te zijn? En wat wil ik er voor op het spel zetten? Dan kom je heel dicht bij vragen als 'Waarom ben ik leider? Wil ik vooral continueren wat er in onze school gaande is of durf ik soms tegen de stroom in te gaan om de collectieve ambitie na te streven in het belang van de leerlingen, teamleden en de hele organisatie?' De kunst is om de tijd te vinden om dat gesprek met elkaar te voeren."
