Stilstaan in de storm

Een middag in maart. De schoolleiders in opleiding hebben een online bijeenkomst van de leerkring. ‘Ik laat mijn telefoon aan’, zegt de een, ‘want ik moet nog een invaller regelen voor morgen.’ Een ander moet al snel van plek wisselen, want haar kinderen komen de woonkamer binnen. Ziekte, vervanging, quarantaine: dat zijn de onderwerpen die deze schoolleiders bezighouden, vanaf dat de wekker gaat tot laat in de avond. ‘We zouden het nog over onze waarden hebben,’ zegt iemand dan. Het klinkt bijna vreemd, deze oproep om aandachtig stil te staan bij wat ons drijft. Want de hectiek is volop voelbaar in de leerkring.

Stilstand is…

Tijd maken voor waardegerichte gesprekken kan voelen als stilstaan, en stilstand is achteruitgang, toch? Op school zijn er veel urgente zaken die vragen om actie, keuzes maken, ingrijpen. Vervanging regelen, communicatie naar ouders over een positieve test van een leerkracht, een plan maken voor de aangekondigde subsidie van het Nationaal Programma Onderwijs: allemaal dringend! Maar als je in gesprek gaat over waarden, zit je in een hele andere modus. Dan neem je rust, richt je de blik naar binnen. En in die modus kom je niet zomaar en wil je misschien ook wel niet meteen komen. Want je bent dan niet direct aan het handelen en oplossen. Waarom is het toch goed om tijd te maken voor waardegerichte interacties?

Waardegerichte interacties

Wat zijn ‘waardegerichte interacties’, en is niet iedere interactie waardegericht? In de Kenniskring Waardegericht Leiderschap van Penta Nova zien we waardegerichte interacties als gezamenlijke reflecties op de schoolpraktijk in relatie tot de waarden van de school, dat waar je samen voor gaat. Die reflecties houd je bijvoorbeeld op een studiedag waar leraren met elkaar bespreken welke nieuwe didactische concepten bij de schoolwaarden passen. Maar een waardegerichte interactie is ook dat korte moment waarop de juf even doorvraagt bij een ouder die zegt: ‘Ik ben zo blij met die nieuwe opzet van het rapport!’ Of de bestuurder die aan zijn personeel schrijft: ‘Natuurlijk willen we achterstanden bestrijden, maar ga na de quarantaine eerst eens in gesprek met je leerlingen. Dat past bij onze kernwaarde van ‘elke leerling telt’. Vraag hoe het met ze gaat, neem daar de tijd voor.’ Zo besteed je bewust aandacht aan die dimensie van waarden, en dat maakt de interactie waardegericht.

Een investering die zich uitbetaalt

In februari en maart van dit jaar organiseerde de Kenniskring twee ‘Buitenkring-bijeenkomsten’. Schoolleiders en andere belangstellenden maakten daar kennis met het gedachtegoed van de Kenniskring. In het gesprek over waardegerichte interacties vertelde toen iemand: ‘Elke keer zie ik wat er gebeurt als ik mijn leraren in gesprek laat gaan over hun drijfveren, hun waarden: hun ogen gaan twinkelen, de energie is gewoon te voelen.’ Een ander vertelde: ‘Die echte ontmoeting, elkaar bevragen en willen begrijpen: dat is zo kostbaar. Dan gaat het weer stromen, mensen maken contact met hun motivatie voor het beroep.’ Het lijkt misschien tegenstrijdig, om in hectiek tijd te nemen voor waardegerichte interacties. Maar de praktijk leert dat het een ‘investering’ is die veel energie oplevert, energie die zeker in tijden van hectiek hard nodig is. Bovendien ‘betaalt’ deze investering zich uit: als er in een team diepgaand gesproken is over het ‘waartoe’, kunnen er betere en snellere keuzes gemaakt worden, bijvoorbeeld als de school moet beslissen over een bestemming van de subsidie van het Nationaal Programma Onderwijs.

Oefenen en gaan doen!

Elke dag zijn er kansen voor waardegerichte interacties. Om ze te benutten hebben schoolleiders oefening nodig, zoals alert leren zijn op momenten waarop een extra vraag het gesprek kan verdiepen, en de overtuiging dat het zinvol is om tijd te maken voor zulke ontmoetingen en gesprekjes.
In de leerkring besloten we het gesprek over waarden niet uit te stellen. Het duurde even, maar gaandeweg raakte iedereen echt betrokken. ‘Wauw, wat een mooi gesprek,’ zei iemand, ‘dit ga ik met mijn team ook doen. Goed om even samen stil te staan.’

Henriëtte Hoogenkamp en Ria de Gooijer
leden van de Kenniskring Waardegericht Leiderschap (Lectoraat Leiderschap in het onderwijs, Penta Nova)